Jak dobrze ocenić gotowość dziecka przedszkolnego do rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej?

Gotowość szkolna nie jest uwarunkowanym biologicznie etapem rozwoju dziecka

Gotowość szkolną dziecka, określaną czasem jako dojrzałość szkolną, można definiować na wiele sposobów. Najprościej rzecz ujmując, jest to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju, który pozwala mu na dobre funkcjonowanie w szkole niezależnie od warunków, w jakich będzie się dalej uczyć, oraz trudności, jakie ewentualne napotka. Odpowiedni poziom rozwoju fizycznego, emocjonalno-społecznego czy psychicznego czyni dziecko wrażliwym na systematyczne nauczanie i wychowanie w pierwszej klasie.

Gotowość szkolna dziecka to swoisty moment równowagi pomiędzy wymaganiami szkoły a możliwościami rozwojowymi dziecka podejmującego naukę w pierwszej klasie.

Pokonanie progu edukacyjnego między przedszkolem a szkołą, spełnienie oczekiwań szkoły wymaga od dziecka nowych umiejętności, które zdobywa ono przede wszystkim w przedszkolu. Od poziomu ich opanowania zależy właściwe przygotowanie dziecka do nauki czytania, pisania czy liczenia.

Sprostanie nowym wymaganiom programowym, dostosowanie się do innych metod pracy nauczycieli czy do nowych warunków lokalowych będzie możliwe w momencie osiągnięcia przez dziecko samodzielności i odpowiedniej gotowości umysłowej, emocjonalnej czy społecznej. Rodzice, którzy niejednokrotnie postrzegają dziecko przez pryzmat umiejętności szkolnych, zapominają, że jego rozwój we wszystkich sferach osobowości i aktywności powinien być w miarę harmonijny.

Gotowość szkolna nie jest zatem naturalnym, uwarunkowanym biologicznie etapem rozwoju, lecz składają się na nią różne nabyte przez dziecko umiejętności, zależne również od wielu czynników zewnętrznych, takich jak: ilość czasu spędzonego w przedszkolu, stan zdrowia, możliwość nabycia odpowiednich doświadczeń społecznych, stawianie wymagań – w domu i w przedszkolu – odpowiednich do jego możliwości i potrzeb czy przebywanie w środowisku stymulującym rozwój poznawczy.

Na szczęście u większości dzieci uczęszczających do przedszkola gotowość do podjęcia nauki szkolnej rodzi się samoistnie i niepostrzeżenie. Nie wymaga specjalnych zabiegów ze strony rodziców i nauczycieli w ostatnim roku pobytu dziecka w przedszkolu, ponieważ cała praca dydaktyczno-wychowawcza placówki od najmłodszych lat wychowanka zmierza do zapewnienia mu dobrego startu w szkole.

Nauczyciele muszą dokumentować obserwacje pedagogiczne, które są podstawą do przeprowadzenia diagnozy przedszkolnej

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego zwraca w szczególny sposób uwagę nauczycieli i rodziców na kwestię gotowości szkolnej. Nakłada na nauczycieli obowiązek prowadzenia i dokumentowania obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci.

W podstawie programowej czytamy, że w roku poprzedzającym rozpoczęcie przez dziecko nauki w pierwszej klasie należy przeprowadzić analizę gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnozę przedszkolną). Jej celem jest zgromadzenie informacji, które mogą pomóc:

- rodzicom – w poznaniu stanu gotowości swojego dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej, aby mogli w osiągnięciu tej gotowości odpowiednio wspomagać dziecko;
- nauczycielom przedszkola – przy opracowaniu indywidualnego programu wspomagania i korygowania rozwoju dziecka, który będzie realizowany w roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej;
- pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznej, do której zostanie skierowane dziecko – w razie potrzeby pogłębionej diagnozy, związanej np. ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Obserwacja pedagogiczna jest tu zatem definiowana jako spostrzeganie określonych zachowań dziecka, ich rejestracja i właściwa, obiektywna interpretacja z uwzględnieniem całego pobytu dziecka w przedszkolu.

Dobrze prowadzona i udokumentowana wieloletnia obserwacja dziecka w przedszkolu jest podstawą diagnozy jego gotowości szkolnej, którą rodzice dzieci sześcio- i siedmioletnich kończących przedszkole otrzymują w tym roku szkolnym.

Przy prowadzeniu obserwacji pedagogicznych nauczyciele mogą korzystać z różnych narzędzi badawczych: własnych lub opracowanych przez specjalistów, np. z narzędzi opracowanych przez Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej w Warszawie, znanych jako „Arkusz obserwacji dla dzieci sześcioletnich SGS i dla dzieci pięcioletnich GS 5”.

Obowiązek prowadzenia obserwacji pedagogicznych i dokonywania jakościowej diagnozy umiejętności dziecka ma pomóc rodzicom w podjęciu ważnych decyzji dotyczących jego dalszej edukacji.

Jakościową diagnozę pedagogiczną oceniającą gotowość szkolną dziecka opartą na dobrze i systematycznie prowadzonych obserwacjach musi cechować maksymalny obiektywizm i prognoza przyszłościowa wskazująca przyczyny ewentualnych trudności lub sukcesów dziecka. Może mieć to duży wpływ na dalsze szkolne losy dziecka, dlatego też diagnozę należy stawiać rozważnie, a w razie wątpliwości – prosić o pomoc specjalistów zatrudnionych w przedszkolu, np. psychologa, logopedę, terapeutę Integracji Sensorycznej.

Trafność prowadzonej diagnozy gotowości szkolnej może być poparta wynikami badań prowadzonych przy pomocy innych narzędzi badawczych, takich jak np.: arkusze obserwacji, analiza rysunku, karty pracy, obserwacje i testy psychologiczne.

Diagnozę przeprowadza nauczyciel lub nauczyciele prowadzący grupę, a w razie oceny gotowości szkolnej dziecka zdolnego lub z problemami rozwojowymi – diagnozy może dokonywać zespół złożony z nauczycieli i specjalistów pracujących z danym dzieckiem.

Podczas diagnozy jakościowej gotowości szkolnej dziecka musimy pamiętać o różnicach indywidualnych wynikających z braku normy rozwojowej, o rozpoznawaniu możliwości dziecka, o właściwym wyborze metod obserwacji i stworzeniu odpowiednich warunków do jej prowadzenia.

Ocena gotowości dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej w świetle prawa
Zgodnie z § 3 ust. 5 rozporządzenia MEN w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych przedszkole, szkoła podstawowa, w której zorganizowano oddział przedszkolny, zespół wychowania przedszkolnego i punkt przedszkolny wydają rodzicom dziecka objętego wychowaniem przedszkolnym informację o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej (wzór nr 70 w załączniku nr 3 do rozporządzenia MEN w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych). Informację wydaje się do końca kwietnia roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym dziecko ma obowiązek lub może rozpocząć naukę w szkole podstawowej.

Dokument pt. „Informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej” podpisywany jest przez dyrektora, a rodzice otrzymują go za potwierdzeniem odbioru.

Z rozporządzenia MEN w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych wynikają trzy ważne wnioski:

- Dokument „Informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej” otrzymują rodzice dzieci sześcio- i siedmioletnich niezależnie od tego, czy idą one do pierwszej klasy, czy do zerówki szkolnej, a także rodzice dzieci starszych, którym odroczono obowiązek szkolny w danym przedszkolu.

- Dokument ten jest wydawany w każdej placówce przedszkolnej, w której jest realizowana podstawa programowa wychowania przedszkolnego, więc również w punktach przedszkolnych, zespołach wychowania przedszkolnego oraz w placówkach niepublicznych.

- Dokument nie jest świadectwem ukończenia przedszkola – w związku z tym rodzice, którzy go otrzymali, sami decydują, co z nim zrobić: zatrzymać go, czy przekazać szkole, a jego otrzymanie nie zamyka powrotu dziecka do przedszkola.

Ustawodawca nie określa formy przekazania „Informacji” rodzicom dziecka. Dobrą praktyką jest indywidualne wręczanie im tego dokumentu, z możliwością jego omówienia czy wyjaśnienia wątpliwości, które często mają rodzice. Wątpliwości będą tym mniejsze, im częściej się z nimi spotykamy i wcześniej sygnalizujemy mogące się pojawić trudności i problemy dziecka.

W wielu przedszkolach rodzice otrzymują wyniki wstępnej diagnozy gotowości szkolnej już na początku danego roku szkolnego (październik–listopad) – po to, by mogli wcześniej włączyć się do wspólnej pracy z dzieckiem.

Uwaga nauczycieli powinna być również skupiona na udzieleniu właściwych i wyczerpujących wskazówek do pracy z dzieckiem w domu w okresie poprzedzającym jego pójście do szkoły.

Jak już wyżej wspomniano, nauczyciele są zobowiązani do sporządzenia skróconej informacji o wynikach diagnozy gotowości szkolnej dziecka prowadzonej w przedszkolu do końca kwietnia, ale z doświadczenia wiemy, że rodzice dzieci w placówkach niepublicznych mogą oczekiwać tego dokumentu wcześniej, o czym powinni niezwłocznie poinformować dyrektora przedszkola.

Przeprowadzenie diagnozy gotowości szkolnej wymaga od nauczycieli pewnego doświadczenia. Dlatego warto zapoznać się z przykładowym sposobem wypełnienia „Informacji o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej”.