Na czym polega instytucja uzupełnienia pensum? Kogo dotyczy? Jakie są zasady jej stosowania?

Karta Nauczyciela przewiduje pewne specyficzne rozwiązania w sferze stosunków pracy. W sytuacji braku możliwości zapewnienia nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania (dotyczy również nauczycieli kontraktowych zatrudnionych na podstawie umowy na czas nieokreślony) pełnego wymiaru godzin, organ prowadzący może nałożyć na niego obowiązek uzupełnienia pensum w innej szkole lub szkołach. Aby zastosować tę konstrukcję, w macierzystej szkole musi się znaleźć dla nauczyciela co najmniej 1/2 etatu.
Karta nauczyciela wprowadziła instytucję uzupełnienia etatu
Instytucję uzupełnienia etatu określono w art. 22 ust. 1 Karty Nauczyciela (dalej: KN). Jej istota polega na tym, że nauczyciel mimo zatrudnienia w jednej szkole, spełnia swoje obowiązki nauczycielskie w kilku szkołach w celu uzupełnienia obowiązkowego wymiaru zajęć. W drugiej szkole nauczyciel wypełnia zadania edukacyjne, uzupełniając swój etat ze szkoły macierzystej.

Uzupełnianie przez nauczyciela obowiązującego go wymiaru zajęć może się odbywać nie tylko w szkołach znajdujących się w tej samej miejscowości, w której mieści się dotychczasowa szkoła, lecz także w innej miejscowości.

Zgoda na uzupełnienie pensum nie zawsze jest wymagana
Odnośnie do uzupełniania etatu można wyróżnić dwie sytuacje szczególne. Pierwsza polega na tym, że organ prowadzący nakłada na nauczyciela obowiązek podjęcia pracy w innej szkole lub szkołach na tym samym stanowisku. W tym przypadku zgoda nauczyciela jest niepotrzebna, ponieważ zobowiązuje się go, by zastosował się do polecenia przełożonych: dotyczy to także nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania.

Druga sytuacja polega na tym, że organ prowadzący nakłada na nauczyciela obowiązek podjęcia pracy w innej szkole lub szkołach na innym stanowisku. W tym przypadku jest wymagana zgoda nauczyciela, także zatrudnionego na podstawie mianowania.

W przypadku niewyrażenia zgody nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie za część obowiązkowego wymiaru zajęć.

W wyroku z 20 marca 1991 r. (sygn. akt IPR 6/91) Sąd Najwyższy stwierdził, że nie jest wymagana zgoda nauczyciela na pracę w innej szkole w tej samej miejscowości w celu uzupełnienia obowiązującego wymiaru zajęć dydaktycznych (wychowawczych) w wymiarze nie większym niż 1/2 etatu. Jest ona, zgodnie z art. 22 KN, wymagana wyłącznie w przypadku zatrudnienia na innym stanowisku.

Nauczyciel jest pracownikiem wyłącznie dotychczasowej szkoły
Między nauczycielem a szkołą, w której uzupełnia on wymiar zajęć, nie powstaje nowy stosunek pracy. Przez cały czas uzupełniania etatu nauczyciel pozostaje wyłącznie pracownikiem dotychczasowej szkoły i to nadal zatrudnionym w pełnym wymiarze zajęć.

W treści dotychczasowego stosunku pracy zmienia się jedynie miejsce wykonywania niektórych czynności pracowniczych.

W przeciwnym razie mielibyśmy do czynienia z dwoma stosunkami pracy, a nie z instytucją uzupełnienia zatrudnienia. Wszystkie obowiązki pracodawcy w stosunku do nauczyciela wypełnia dyrektor szkoły macierzystej, a organ prowadzący zabezpiecza środki na wynagrodzenie i inne świadczenia przysługujące nauczycielowi.

Godziny ponadwymiarowe
Uzupełnianie odbywa się wyłącznie do pełnego wymiaru pensum nauczyciela. Nauczyciel w szkole (szkołach), w której uzupełnia pensum, nie może mieć przydzielonych godzin ponadwymiarowych.

Jeżeli szkoła chce powierzyć nauczycielowi prowadzenie zajęć w wymiarze przekraczającym liczbę godzin koniecznych do uzupełnienia pensum, zawiera z nim odrębny stosunek pracy na liczbę godzin ponad pensum.

W razie reorganizacji szkoły nauczyciel może uzupełniać pensum w innej szkole
W razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć (art. 20 ust. 1 KN), nauczyciel może być zobowiązany do uzupełniania pensum w innej szkole (szkołach), jeżeli istnieją możliwości takiego uzupełniania.

Jeśli nie ma takich warunków, nauczyciel może wyrazić zgodę na ograniczenie wymiaru zatrudnienia i zmniejszenie wysokości wynagrodzenia, jeżeli w szkole pomimo zachodzących w niej zmian jest w stanie nadal realizować co najmniej połowę obowiązującego go wymiaru zajęć.

Jeśli nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania nie wyrazi takiej zgody, dyrektor szkoły rozwiązuje z nim stosunek pracy lub przenosi - na wniosek nauczyciela - w stan nieczynny.

Organ prowadzony jako dysponent uzupełnienia zatrudnienia
Instytucji uzupełnienia etatu nie stosuje dyrektor szkoły, lecz organ prowadzący szkołę. To organ prowadzący ma uprawnienie do nałożenia na nauczyciela obowiązku pracy w innej szkole (szkołach) w celu uzupełnienia pensum.

W przypadku nałożenia przez organ prowadzący obowiązku uzupełnienia przez nauczyciela etatu w szkole, dla której nie jest organem prowadzącym, pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego powinno zostać zawarte stosowne porozumienie o refundacji kosztów.

Jest to bardzo istotne, ponieważ nauczyciel otrzymywałby wynagrodzenie ze szkoły prowadzonej przez jeden organ, a część godzin dydaktycznych realizowałby w szkole prowadzonej przez inny organ, który nie ponosiłby z tego tytułu żadnych kosztów.

Możliwość uzupełnienia wymiaru godzin pracy w innej szkole, należy rozważać przede wszystkim w odniesieniu do szkół prowadzonych i finansowanych przez daną jednostkę samorządu terytorialnego.

Dopiero gdy nie ma takiej możliwości, należy rozważać możliwość nałożenia na nauczyciela obowiązku uzupełnienia etatu w szkole, dla której dana jednostka samorządu terytorialnego nie jest organem prowadzącym. Wtedy oba organy prowadzące powinny podpisać stosowne porozumienie i dopiero potem zobowiązać nauczyciela do uzupełnienia etatu w tej konkretnej szkole.

Uzupełnienie etatu na wniosek dyrektora szkoły lub nauczyciela
Przepisy nie określają procedury uzupełniania etatu. W szczególności nie jest wskazane na podstawie jakiego impulsu organ podejmuje decyzję o uzupełnieniu etatu. Oznacza to, że z inicjatywą może wystąpić zarówno dyrektor szkoły zatrudniającej nauczyciela, jak i sam nauczyciel.

W związku z tym, że owo wystąpienie nie ma charakteru ściśle proceduralnego, pismo skierowane do organu prowadzącego też nie musi spełniać ścisłych wymogów formalnych. Powinno zawierać elementy istotne z punktu widzenia ustalenia treści oświadczenia woli, czyli oznaczenie petenta oraz, wniosek o uzupełnienie etatu w trybie art. 22 ust. 1 Karty Nauczyciela w związku z niemożnością utrzymania przez nauczyciela zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy.

W sytuacji wystąpienia z wnioskiem przez nauczyciela właściwe wydaje się, aby jego wniosek zawierał także oświadczenie dyrektora szkoły, że w związku z przyjętą organizacją pracy szkoły nie ma warunków do zatrudnienia tegoż nauczyciela w pełnym wymiarze czasu pracy.

Cofnięcie zobowiązania do uzupełnienia pensum
Ponieważ nauczyciel cały czas pozostaje zatrudniony w macierzystej szkole w pełnym wymiarze zajęć, nie ma przeszkód, by – jeśli pojawi się taka możliwość – realizował w szkole macierzystej pełny wymiar obowiązującego go pensum. W takiej sytuacji organ, który nałożył na nauczyciela obowiązek uzupełniania pensum, powinien cofnąć to zobowiązanie.

Nałożonego przez organ prowadzący zobowiązania nie może bowiem uchylić umowa między stronami stosunku pracy.

Taka zmiana może nastąpić także w trakcie roku szkolnego, ponieważ art. 22 ust. 1 KN nie określa momentu zastosowania tej normy. Jeśli w kolejnym roku szkolnym nauczyciel nie będzie mógł realizować pełnego obowiązującego go wymiaru zajęć w szkole macierzystej, to działania dotyczące nałożenia na nauczyciela obowiązku uzupełniania pensum powinny zostać wszczęte na nowo.